WEB Tabanli Ögretim Materyali Gelistirme Modeli

Zahide YILDIRIM, Doç. Dr. Yatar ÖZDEN

Orta Dogu Teknik Üniversitesi, Ankara

Özet: Bu çalismanin amaci, Lise 1. Sinif Biyoloji dersi için gelistirilen WEB tabanli bir ders materyalinde kullanilan yöntem ve teknikleri paylasmaktir.

Abstract: The purpose of this study is to share the strategy and techniques used in WWW based instructional material developed for 9th grade Biology Course.

Giris

Günümüz teknolojisi ögrenme ve ögretme araç ve yöntemleri açisindan önemli yenilikler sunmaktadir. Özellikle bilgi teknolojisindeki yeni imkanlarla, bilgisayar destekli egitim, basit uygulamalardan ögrenci kontrollü karmasik benzetim ve sanal egitim ortamlarina dogru gelismektedir.

"WEB tabanli hipermedya," teknolojinin bize sundugu, ögrenmeyi desteklemek amaciyla kullanilan yollardan birisidir. Locatis, Letourneu ve Banvard (1989)'a göre "hipermedya" bilgiyi düzenlemek ve sunmak için kullanilan bilgisayara dayali bir yaklasimdir. Bu sistemde bilgiler, bilgi dügümlerinden olusan ve bu dügümlerin birbirlerine bagli oldugu bir ag seklinde düzenlenmektedir. "Dügümler" yazi grubu, grafik, ses, resim, film olabilir. "Baglar" da bu dügümler arasindaki iliskileri gösterir ve kullanicinin dügümler arasindaki geçisini saglar.

Ögrenme sürecindeki ögrenci veya kullanici kontrolu ve görsel olarak zengin bir ortam saglamasi dolayisiyla, hipermedya ögrenme açisindan diger egitim ortamlarina göre daha etkili görünmektedir. Bu alanda yapilmis birçok arastirmaya göre, zengin bir görsel egitim ortaminda ögrencilerin daha kolay güdülendikleri ve içerigi daha iyi anladiklari ortaya çikmistir.

Hipermedyanin güdüsel etkisi kadar bilginin veya içerigin düzenlenmesi ve sunulmasi da egitsel açidan oldukça önemlidir. Hipermedyadaki bilgi organizasyonu insan hafizasindaki bilgi organizasyonu ile benzerdir. Jonassen ve Grabinger (1989)'e göre ögrenme, hafizadaki bilgi yapisinin yeniden organizasyonudur. Yeni edinilen bilgiye göre, anlamsal hafizada (semantic memory) varolan bigiler yeniden yapilandirilir ve bilgiler arasindaki iliskiler yeniden düzenlenir. Bilgi yapisi birbiriyle iliskili kavramlardan olusan anlamli bir ag seklinde yapilandirilir. Buna göre ögrenme, varolan bilgi yapisina yeni bilgiler ekleme, bu yeni bilgiyi anlamsal hafizada yeniden yapilandirma ve varolan bilgilerle iliskisini kurmanin sonucunda gerçeklesmektedir. WEB tabanli bir ögretim materyalinde bilginin organizasyonu anlamli iliskilere dayali olarak yapilabilmekte ve bu yolla ögrencinin, kavramlar arasi anlamsal yapisina uygunluk saglanmaktadir.

Hipermedyanin anlamli bir yapida gelistirilmesine yön veren önemli teorilerden bir tanesi "schema teorisi" (yapilandirma teorisi) dir. Jonassen (1991)'a göre ögrenme yeni bilgi ile varolan bilgi arasinda iliskiler olusturmayi gerektirmektedir. Yukarida da belirtildigi gibi bu iliskiler anlamsal bir ag (semantic network) seklinde olusturulmaktadir. Bu ag ögrencinin bilgileri birlestirmesini, anlam çikarmasini, bilinenden bilinmeyeni çikarmasini ve bir sonuca varmasini saglar. "Schema teorisi" hipermedyanin tartisilmasinda, tasariminda ve gelistirilmesinde temel teorik mantigi olusturmaktadir. Bu açidan bakildiginda hipermedya, schema teorisinin bir modeli gibi çalisir.

Piaget'in dütünme sürecini tanimlamasi da hipermedyanin temelini olusturan schema teorisi ile tutarlilik göstermektedir. Piaget'e göre insanlar düsünme süreçlerini psikolojik bir yapiya göre düzenleme egilimindedirler. Bu psikolojik yapi, kisinin çevresini anlamasina yardimci olan ve çevresi ile olan iliskisini düzenleyen bireysel bir sistemdir. Basit yapilar, daha karmasik hale gelmek ve böylece daha etkili olmak için sürekli olarak bilgi eklerler. Piaget bu yapilari "tasarilar" (schemes) olarak adlandirmistir. Piaget'in teorisine göre bu tasarilar düsünmenin temel yapi taslarini olusturmaktadir (Woolfolk, 1993).

Model

Bu teoriler dikkate alinarak, geleneksel ögretim materyaline alternatif, WEB tabanli, Lise 1. Sinif Biyoloji dersi için bir ders materyali hazirlanmistir. Yazi, resim, hareketli görüntü, ses, grafik ve videonun kullanildigi bu materyal, "dolasim sistemi ve bosaltim sistemi" ünitelerini kapsamaktadir ve herhangi bir WEB tarayicisi altinda (Netscape, Explorer gibi) çalisabilecek sekilde gelistirilmistir. Bu materyalin gelistirilmesinde asagidaki asamalar izlenmistir. a)

Kullanici grubunun özelliklerinin belirlenmesi. b)

Ünitenin genel amaçlarinin belirlenmesi c)

Içerik analizinin yapilmasi d)

Ögrenme stratejisinin belirlenmesi e)

Ögrenme stratejisine uygun olarak bilginin organizasyonunda kullanilacak yaklasimin belirlenmesi. f)

Materyalin gelittirilmesi.

i) Kavram haritasinin hazirlanmasi. ii)

Hikaye tahtasinin (story board) hazirlanmasi iii)

Programlama g)

Degerlendirme

Bu asamalarin birbiriyle iliskileri asagida açiklanmistir.

a)

Kullanici grubunun özelliklerinin belirlenmesi

Yapilan arastirmalara göre kullanici grubun özellikleri WEB tabanli ögrenme ortamini etkileyen faktörlerin basinda gelmektedir. Bu nedenle, bu çalismada, öncelikle kullanicilarin konu hakkinda ön bilgilerinin olup olmadiginin incelenmesi gerekmektedir. Eger kullanicilar ön bilgiye sahipse, yeni edinilen bilginin hazir bilgi yapisina katilmasini ve materyalde yeralan seçeneklerin anlamli bir sekilde seçilmesini kolaylastirir. Buna ek olarak, kullanicilarin yasi ve olgunluk düzeyleri de dikkate alinmasi gereken diger bir noktadir. Bu çalismaya katilan kullanici grubu, konu hakkinda ön bilgiye sahip olmadigi için, materyaldeki bilgi yapisi, arastirmaci tarafindan, alan uzmanlarina danisilarak belirlenmistir. Kullanicilarin yas ve olgunluk düzeyleri bu materyal için uygun bulunmuttur.

b) Ünitelerin genel amaçlarinin belirlenmesi

Materyalde yer alan iki ünitenin genel amaçlari Milli Egitim Bakanligi'nin öngördügü sekilde belirlenmistir.

c) Içerik analizinin yapilmasi

Iki ünitenin içeriklerini belirlemek amaciyla Dick ve Carry'nin "Sistem Yaklasimi" kullanilmistir. Ünitelerin, MEB tarafindan belirlenen genel amaçlari çerçevesinde içerik analizi yapilmis ve içerikte yeralan birbiriyle iliskili kavramlar ve basamaklar belirlenmistir. Belirlenen anlamsal iliskiler bir alan uzmani tarafindan degerlendirilmistir. Bu degerlendirmenin isiginda kavramlararasi iliskiler tekrar düzenlenmistir.

d) Ögrenme stratejisinin belirlenmesi

Schunk'a (1996) göre anlamli ögrenme fikirlerin kavramlarin ve prensiplerin algilanmasi ve bu yeni bilginin hafizadaki eski bilgi ile iliskilendirilmesidir. Ünitelerin özelligi ve materyalin hitap ettigi kullanici grubu göz önünde bulundurularak, Ausubel'in "genelden-özele" (deductive) ögrenme stratejisi uyarlanmistir. Önce bütüne iliskin genel ve basit bilgiler, daha sonra ayrintili ve derinlemesine bilgilere yer verilmistir. Her ünitenin basinda üniteyi kisa ve genel olarak anlatan, hafizadaki eski bilgi ile iliskilendirilmesini saglayan "ön organize edici"nin (advance organizer) kullanilmasina ve bunlarin da kisa "video episodlari" olmasina karar verilmistir.

e)

Ögrenme stratejisine uygun olarak bilginin organizasyonunda kullanilacak yaklasimin belirlenmesi

Bu atamada eldeki bilgilerin organize edilmesi ve materyalde yer alacak düdümlerin (bilgiler) birbirine nasil baglanacagina karar verilmistir. Bu materyalde kavramlar arasindaki iliskiyi kurabilmek için Gall ve Hannafin'in (1994) belirttigi gibi "kavramsal baglar" (conceptual links) kullanilmis ve önce temel kavram, arkasindan da temel kavrama bagli alt kavramlar ele alinmistir. Kavramsal baglara ek olarak, konuyu basitten karmasiga, genelden özele açiklamak amaciyla da "anlamlandirma baglari" (elaboration links) kullanilmistir. Uygulanan iki yaklasim da materyalde kullanilacak ögrenme stratejisine uygun yaklasimlaridir.

f) Materyalin gelittirilmesi

i) Kavram haritasinin gelistirilmesi (ek 1): Içerigi olusturan kavramlari ve kavramlararasi iliskileri belirlemek amaciyla her iki ünitenin de kavram haritasi yapilmistir. Bu asama, gelistirilen materyalde yer alacak her dügümü (node) ve dügümler arasi baglari (link) göstermesi açisindan büyük önem tasimaktadir. Eger bu asama yapilmazsa, programlama asamasinda çok zaman kaybedilebilir.

ii) Hikaye tahtasinin (story board) hazirlanmasi (ek 2): Bu asama, programlama islemini yapmadan önce, son ürünün nasil olmasi gerektigini belirten bir asamadir. Hikaye tahtasinin olusturulmasi, bilgisayar ekraninda görülmesi planlanan her pencerenin, görülmesi gerektigi gibi kagida dökülmesidir. Tasarlanan her pencere ayri bir kagida yerlestirilmis ve burada, pencerede olmasi planlanan aktif tuslar, pencereye bagli diger pencerelerin numaralari, yapilacak baglantilar, yer alacak metin, görüntü, video, ses, grafik ve kullanilacak renkler gösterilmittir.

iii) Programlama (ek 3): Programlama için HTML (HyperText Markup Language) editörü olan Front Page 2.0 kullanilmistir.

g) Degerlendirme

Materyal gelistirildikten sonra, degerlendirilmesi için alan ögretmenlerine sunulmustur. Ögretmenlerden alinan elestiriler dogrultusunda materyal üzerinde düzeltmeler yapilmistir.

Bu materyalin gelistirilmesindeki amaç, ögrencilerin kendi kendilerine çalisabilecekleri ve diger materyallere göre görsel açidan daha zengin, ögrencinin ögrenme sürecine biraz daha farkli yaklasan, geleneksel ögretim materyallerine alternatif bir materyal hazirlamaktir. Bu materyalin gelistirilmesinde kullanilan modelin tasarlanmasinda degisik yaklasim ve teorilerden yararlanilmistir. Ancak bu kesinlesmis bir model olmayip, kullanicilarin özelliklerine, konunun türüne verilmek istenen mesaja göre degisik sekillerde tasarlanabilir.

Anahtar Sözcükler: hipermedya, dügüm, bag, ögrenme, anlamsal hafiza, anlamsal ag, schema teorisi, genelden-özele ögrenme, ön organize edici, kavramsal baglar, anlamladirma baglari, kavram haritasi, hikaye tahtasi

Referanslar

Gall, J. E. and Hannafin, M. J. (1994). A framework for the study of hypertext. Instructional Science. Vol. 22, pp. 207-232.

Jonassen, D. H. (1991). Hypertext and instructional design. Educational Technology Research & Development, Vol. 39, No. 1, pp. 83-92.

Jonassen, D. H. and Grabinger, R. S. (1989). Problems and issues in designing hypertext/hypermedia for learning. In Jonassen, D. H. and Mandl, H. (Eds.) Designing hypermedia for learning. New York: Springer-Varlag Berlin Heidelberg.

Locatis, C., Letourneau, G., Banvard, R. (1989). Hypermedia and instruction. Educational Technology Research & Development, Vol. 37, No. 4, pp. 65-77.

Schunk, D. H. (1996). Learning Theories (2nd ed.).Englewood Cliffs, New Jersey: Prentice-Hall, Inc.

Woolfolk, A. E. (1993). Educational Psychology (5th ed.). Boston: Allyn and Bacon.